Ramadaan

  Ramadaan kariim

 Waxaan idinla wadaagi  doona talooyin ku saabsan cunada haboon ee bisha Ramadan ay tahay inaad qaadato iyo talooyinka caafimaad ee la xidhiidha cunada  wixii alleh inooga suurto galiyo. Waxaynu cunaa wuxuu toos u saameeya caafimaadkeena. Caafimaadku waa nimco Illaahay (sw) ina siiyay ina farayna in aan ilaalino sida ku xusan  xadiiskii rasuulka ee  ahaa  ka faa’idayso shan inta aanay shan ku soo gaadhin “wakhtigaaga ka faa’idayso inta aanad mashquulin, dhalinyarnimda ka faa’idayso gabowga ka hor, hantidaada ka faa’idayso faqiirnimo ka hor caafimaadka ka faa’idayso xanuunka ka hor, noloshaadana ka faa’idayso geerida ka hor”.

Cunadu waxay u saamaysaa caafimaadka qofka kolba  xadiga iyo nooca uu ka qaato oo hadii uu  badsado cuno gaar ah ay ku keenayso in aanu helin nafaqo isku dheelitiran sidoo kale kala duwanaansho jirayn oo qofka marka ay cuno nooc kaliya  ah ku soo noqnoqoto uu nacayo oo khaati ba ka istaagayo.

Haddaba maxaynu bisha Ramadaan diiradda u saareynaa?

Bishan barakeysan ee Ramadaan waa bil wadata caafimaad balse haddii aanad sida ay tahay u ilaalin waxay noqon kartaa inaad cudur sababtaada ah isla doonato. Bal hadaba halkan fiirsasho ka yeelo.

Bisha ramadaana waxa aad cunaysaa waa in aanu noqon cuno saamayn xun kugu yeelata oo calooshii maantoo dhan soo gaajoonaysay maaha inaad ku ridid cuno aan ku haboonayn sida  inaad ku afurto cuno saliid badan leh halka cunada qaarna ay tahayba inaad iska ba dayso ama yaraysato qaadashadeeda.

Bisha ramadaan caloosha iyo jidhkaba waxa ka baxaysa wax ala wixii sun jidhka ku jirtay taasi oo afka ingiriisida lagu yidhaa detoxification oo faa’iidada soonka ka mid ah  haddaba adoo soonka uga faa’iidaysan lahaa si uu caafimaadkaagu u kordho hadaad hab qaldan ama xili qaldan cuno aan haboonayn qaadato waxay keenaysaa in caafimaadkaagu daciifo.

Bisha ramadaan dadka badankiisu wuu wada cabanayaa xanuuna badan ayaa na ku wada kaca ay u horeeyaan caloosha sida dibiro saa’id ah, laab dilaac/jeex, gastric, dhiig kar, macaan,iyo  awood la’aan. Cabashadaas badan ee dhanka caafimaadka ah dabcan may ahayn inay timaado madaama soonku caafimaad yahay. Balse waxa sal u ah amaba keenayaa  waa cuno xumo oo badanka cibaadada ka hor istaaga ama cibaadadii ku adkaato. Hadaba taasi waxaad kaga hor tagi kartaa adigoo cunooyinka qaar  iska ilaaliya ama yaraysta adiga oon wax aanay calooshaadu qaadi kareyna aan isku qasbin. Wax yar oo kooban baa kugu filan inaad cunto oo nafaqadii loo baahna ay ku jirto tamar badana leh.

Shantan qaybood waa cunada aad iska ilaalinayso iska daysay ama ba yaraysataye.

1.   Cunada la habeeyay  (processed foods): sida kalluunka qasacadeysan, digirta qasacadeysan IWM

Cunada aad cunaysaa waa inay ahaato mid aan aad loo habayn waayo cuntada la habeeya way ka nafaqo yar tahay cunada dabiiciga ah, waxaanay leedahay cuntada la habeeyay badanka dux badan taasi oo keenaysa inay jidhka hore uga baxdo cuntadii ooy duxdii ku hadho uun calooshi qofkiiina hore u dareemayo gaajo iyo daalba hadaba ramadaanta ka fiirso cunada la habeeyay madaama aanay jidhkii ba ku joogayn. Cunada la habeeyay waxaa ku badan uun tamarta laga helo halka cunada isku dhan nafaqadu ku badan tahay.  Cunada la habeeyay waxa ku jira kimikooyin cunada loogu tala galay ooy ka mid yihiin midabo iyo dhadhan aan dabiici ahayn , maado wax lagu dhawro oo ka  ilaalisa cunadu inay xumaato, sunta cayayaanka, hormoono, iyo daawoyinka antibiotics.Sidaasi darteed waa inaad cunada la habeeyay iska ilaalisa.

2.      Cunada saliida ku badan tahay kuwa in badan la shiilo: sida saanbuusaha, qureecyada IWM. Cunada la shiila way macaan tahay oo waynu wada jecelnahay se hubaal caafimaadkay u xun tahay, sababtuna waxa weeye waa cuno la cadaabey oo dhiigii iyo dheecaankiiba dabku kala baxey kaliya aragtida ayaad cuneysaa wax kaaga hooseeyaan ma jirto.

cuntooyinka la shiilay laga yaabaa inay dhadhan fiican yihiin, laakiin xaqiiqdii ma aha kuwo caafimaadka u wanaagsan. Cunada  shiilan sida baradho shiilka, saanbuuska, waxa laga helaa nafaqo aad u yar iyagoo jidhkana gelinaya halis oo xaalado caafimaad daro oo gaar ah. Sidoo kale saliida lagu shiilayo oo cunadii dhex gashaa waxay keenaysaa in ay isku badaasho dux ku kaydsanta jidhka meelo ka mid ah sida caloosha iyo miskaha dumarka hadaba duxdaa kaydsantay  waxay keenta xanuunada cholestrol-ka oo wadno xanuun hadhawna noqda iyo dhiig karka waayo xididadii dhiiga qaadayay bay xaydh xidhaysaa.

Si kastaba ha ahaatee, maaha qasab in aad gebi ahaanba ka tagto si aad u hesho cunto caafimaad leh laakiin aad yaraysato cunideeda sii ba ramadaanta.

3.      Cabitaanada maadada kaafiinta (caffiene) la idhaa ku jirto: sida shaaha, bunka & cabitaanada fudud  sida kookaha ayaa laga helaa maadada Kaafayiinta. waa maado  kaadi badiye dabiici ah oo keenta in jidhka biyuhu hore uga baxaan oo kaadi noqdaan taasina looma baahnaa madaama aad saacado badan sooman tahay jidhku biyihii uu u baahna waa inuu lahaada oonu fuuq bax ku dhacin.

4.      Cunada macaanka ama sonkortu ku badan tahay: sida keega, jokolaatada, xalwada wax yaabaha mac macaan ee cunada dabadeed la cuno sida labaniyada iyi budhinka ( pudding) kuwaas oo halis u ah in jidhka ku keenaan xanuunada macaanka, wadne istaaga, iyo faalijka. Sonkorta badan ee ku jirta cunada caadiga ah waxay  ka badan tahay xadigii loogu talogalay in qofku maalintii qaato taasi oo ka hor imanaysa  insulin-tii jidhka ku jirtay oo ah hormoon ka caawisa jidhka inuu soonkortii dhiiga  ku jirtay u badalo tamar markaa na jidhka ka lunto awoodi uu ku maamuli lahaa sonkortii dhiiga ku jirtay waxaana qofkii ku dhacaya macaanka loo yaqaan type 2 diabetes.

5.      Cunada kulay ka badan leh: sida  basbaas ka, filfisha iyo xawaashyada

Cunooyinka lagu badiyo basbaaska iyo wax yaabaha kulkulul waxay keenaan laab jeex/dilaac kaas oo ku dhibaya inta aad soomantahay. Sidoo kale xawaashyada xad dhaafka ah ee lagu daro cunooyinka aynu cunayno waxay keenaan wadna xanuun marka wakhti dheer la isticmaalo sida xawaash haylka shaaha lagu daro .